Trung học Nông Lâm Súc Cần Thơ - Mái nhà sống động

Lên mạng ngày 14/5/2009

Nông nghiệp đô thị thế kỷ 21, tiếp theo bài nông nghiệp thẳng đứng cao kỷ năm 2008 :

Mái nhà sống động xanh tuơi thị thành,

thay thế mái tranh, mái lá lụp xụp?

G S Tôn Thất Trình

Khuynh hướng thị trấn hóa, công nghệ hóa nước nhà, có thể sẽ làm mất thêm nhiều đất tốt nông nghiệp, nên phải tìm cách sửa soạn một nền nông nghiệp đô thị thay thế phần nào, thích nghi cho thành phố - thị trấn thế kỷ 21. Tạp chí Địa Lý Quốc Gia Hoa Kỳ- National Geographic, số tháng 5 năm 2009, trình bày một ý kiến cao vòi vọi đang nở rộ ở các thị trấn khắp thế giới, biến mái tầng thượng thành những mẩu đất không gian xanh tươi.

Nếu xây cất bỗng nhiên mọc lên như nấm từ mặt đất, các mái nhà sẽ được bao phủ bằng một lớp đất và thực vật, cây cỏ. Lẽ dĩ nhiên đây không phải là phương thức con người xây dựng. Thay vào đó chúng ta cào đi lớp đất mặt, dựng lên cơ cấu và phủ trên hết một mái nhà, chống mưa rơi. Chúng tôi muốn nói là mái nhà mọi đô thị trên hành tinh này là một sa mạc nhân tạo, ngoại trừ sa mạc này lại là nơi sinh sống con người. Sự thật có lẽ còn nặng nề hơn thế nữa. Mái nhà thi thành là một cái gì tương tự địa ngục; một nơi không còn đời sống; mặt bằng trải dầu hắc, nhiệt độ tương phản dữ dội, gió thổi ù ù và ác cảm với nước nôi.

Nhưng nếu bạn ra khỏi một hầm nhà, qua khung cửa sổ, leo lên mái Thư viện Công chúng Vancouver ở công viên Vancouver, một cao ốc 9 tầng tại trung tâm thành phố, bạn sẽ thấy mìnhđang đứng trên một đồng cỏ, chứ không phải trên một bãi hoang trải nhựa dầu hắc. Những giải cỏ đuôi trâu - fescue ngoằn nguèo chảy dài xuyên mái nhà, không phải trồng trong lọ hay trong thùng, mà là một trộn lẫn đất đặc biệt trên mái. Đúng là một đồng cỏ trên trời. Nhìn từ mắt đất, vườn rộng 20 000 bộ vuông (1858 m²) này, do nhà kiến trúc thiết kế vườn cảnh Cornelia H. Oberlander tạo ra năm 1995, đã đủ lạ lùng rồi. Thế nhưng trên cao thành phố Vancouver, ảnh hưởng còn làm chúng ta gần như lạc hướng. Khi chúng ta đứng trên mái nhà thành phố - thị trấn, thường chúng ta ngắm ra xa. Tuy nhiên ở đỉnh thư viện, chúng ta có cảm tưởng là đang đứng ngay tại cảnh quan, một tầm nhìn bất ngờ của một rừng cỏ xanh lá cây, xanh dương và nâu giữa đống kiếng, thép và bê tộng.

Mái nhà sống động không phải là mới mẽ đâu. Chúng rất thông thường ở vùng Đồng Cỏ Hoa Kỳ, trên những nhà vách đất và mái nhà trồng cỏ nay vẫn còn tìm thấy trên nhà xây bằng thân gỗ súc, có mái che ở miền Bắc Âu Châu. Từ vài chục năm nay, các nhà kiến trúc, các nhà xây cất và các nhà thiết kế đô thị khắp thế giới, đã bắt đầu xoay qua làm những mái nhà xanh lục, không phải vì vẻ đẹp của chúng - tuồng như là một hồi tưởng - mà là vì chúng tiện dụng, khả năng chúng có thể thoa dịu những thái cực môi sinh thường lệ trên mái nhà qui ước.

Ngang qua suốt thành phố từ Thư viện, Trung tâm Hội nghị Vancouver cũng sắp có một mái nhà mới sống động. Xuyên đường gần đó, trên mái khách sạn Fairmont Waterfront là vườn của đầu bếp chánh. Theo một hướng khác, những mái nhà xanh lục đang xây lên ở một làng Thế Vận Hội cho Thế Vận Hội Mùa Đông Vancouver, năm 2010. Đứng trên mái nhà xanh lá cây Vancouver, hay Chicago, Stuttgart, Singapore, Tokyo, bạn ngắm nhìn những cảnh mái nhà các thành phố - thị trấn, tự hỏi tại sao chúng ta lại không luôn luôn xây cất theo kiểu này?

Kỹ thuật chỉ là một phần lý do thôi. Những màng - membrane không thấm nước nay dễ dàng làm các hế thống mái nhà xanh lá cây, chận bắt hết nước để tưới tiêu, gíup thóat nước, hỗ trợ môi trường tăng trưởng và kháng cự lại rễ xâm chiếm. Mỗi ngày càng có thêm nhiều nhà khảo cứu, tỉ như Maureen Connelly đang chạy một la bô mái xanh lục tại Viện kỹ thuật British Columbia, nghiên cứu những lợi ích thực tiễn mái nhà xanh, gíup định lượng chúng họat động như thế nào và cung cấp một đo lường chính xác khả năng của chúng giảm bớt mưa giông chảy tràn, tăng hiệu xuất năng lượng và cũng cố một cảnh quan đô thị lành mạnh. Hiện nay đã có đủ một khối lượng cục trong mái nhà xanh lục trên thế giới, mồi mái nhà này là cả một thí nghiệm sâu rộng.

Một thừa tố khác thúc đẩy mái nhà xanh lá cây tràn lan là sự thay đổi ý kiến của chúng ta về đô thị, thị trấn. Nay không còn khôn ngoan, thực tế hay cả đạo đức nữa, liệt đô thị, thị trấn vào hạng phản đề của thiên nhiên. Tìm cách thiên nhiên hóa đô thị, ngay cả lúc chính thiên nhiên cũng thị thành hóa cũng làm chúng dễ sinh sống hơn, và không phải chỉ con người mà thôi.

Mái nhà sống động nhắc nhở chúng ta là những hệ thống lực làm dịu sinh học thiên nhiên là gì đây. Vào mùa hè nhiệt độ ban ngày lên trên 150 độ F (68 độ C) ở trên mặt lớp trải dầu hắc mái nhà và phụ thêm vào ảnh hưởng nhiệt ốc đảo tòan thể thị thành, nghĩa là khuynh hướng của thị thành có vẻ nóng hơn vùng xung quanh. Ở các mái nhà xanh dương, đất pha trộn và cây cỏ hành động như thể một vật cách (ly) và nhiệt độ chỉ biến thiên đôi chút, không hơn nhiệt độ tại công viên hay vườn tuợc, giảm bớt phí tổn sưởi ấm và làm mát xây cất bên dưới khỏang chừng 20%.

Khi mưa rơi trên mái nhà qui ước, mưa chảy xuống các ghềnh nhân tạo và tràn xuống các vực sâu cũng nhân tạo vào cống rãnh hứng nước mưa giông, không hấp thu, không lọc, không bị cấm đóan gì cả. Mái nhà sống động, ngược lại, hành động như thể một đồng cỏ, hấp thu nước, lọc nước, làm dòng chảy chậm bớt và có khi còn tồn trữ một số nước mưa để sử dụng sau đó. Cuối cùng giúp giảm thiểu đe dọa nước tràn ống cống thóat thủy, kéo dài tuổi thọ hệ thống ống cống thành phố và hòan lại nước sạch hơn cho lưu vực xung quanh. Chẳng hạn, thủ đô London đã qui họach một tương lai có thể các đường phố bị ngập lụt nhiều hơn và thủ đô đang nghĩ đến cách nào các mái nhà sống động sẽ làm dịu bớt đe dọa này.

Trên hết thảy là mái nhà sống động có thể ở được. Chúng chụp bắt lại những không gian hiện căn bản là âm tính bên trong một đô thị và biến nó thành những chuỗi ốc đảo chóp mái nhà, nối kết phần lớn với đồng quê. Các lòai nhỏ hay lớn, tỉ như kiến, nhện, sâu bọ, chim te te - lapwings, thực vật nổi - plover, quạ … đã chiếm mái nhà sống động làm nơi cư trú. Danh sách gồm luôn cả chim oanh đuôi đỏ - redstart đen xứ Anh, một lòai chim xâm chiếm những đống gạch vụn các khu công nghệ hoang phế, một sinh thái đã mất đi cho tái phát triển. Giải pháp do Dusty Gedge, một nhà cố vấn đời sống hoang dã và là một lực thúc đẩy phía sau những mái nhà xanh lục ở Vương quốc Anh, cố tạo ra một sinh thái sống động trên mái, trên đống gạch vụn này.

Có khi không phải chỉ là làm một sinh thái mới hay thay đổi sinh thái cũ. Ở thành phố Zurich, Thụy Sĩ, một mái nhà cũ 95 tuổi nay thành sống động có hệ thống lọc nước, nay là nơi tá túc của 9 lòai hoa lan địa phương, nhổ về trồng lại ở đây từ đồng quê xung quanh, khi đồng cỏ hoang, sinh thái cũ các hoa lan chuyển thành một cánh đồng trồng hoa màu.

Những ai đề nghị mái nhà sống động biện cứ là họ đã thỏa mãn hầu hết, nếu không nói là tất cả, những thách thức kỹ thuật liên can đến việc tháp ghép một lớp sinh học trên chóp mỗi xây cất bất cứ kích thước nào: mọi thứ từ khóm rau đậu hay đỉnh xe buýt chí đến một mái hai ba mẩu tây nhà máy chế tạo xe vận tải hãng Ford ở Deaborn, bang Michigan, Hoa Kỳ. Phí tổn trung bình thiết lập một mái nhà xanh lục hiện tốn 2 hay 3 lần hơn mái nhà qui ước, nhưng có thể rẻ hơn trong dài hạn, nhờ phần lớn tiết kiệm năng lượng. Cây cỏ cũng che chở mái tránh khỏi các phóng xạ cực tím, kéo dài thêm tuổi thọ mái nhà. Và nó cũng đòi hỏi một săn sóc khác biệt, tương tự loại vườn tược ít cần săn sóc.

Tuy nhiên vẫn còn thách thức triết lý, đa số theo ý kiến là những gì mới gọi là một mái nhà và cách nào nó họat động. Khách hàng thường yêu cầu mái nhà dễ duy trì và xanh tươi đều suốt năm, thảm cỏ vĩnh viễn trên trời, không phải theo mùa như đồng cỏ hòa bản. Các nhà xây cất và kiến trúc có khuynh hướng làm mái đổi thay được, tiêu chuẩn hóa, những giải pháp phổ cập, những lọai hệ thống nay đang được vài tổ hợp công ty ngành công nghệ mái xanh lục sống động, mời mọc.

Một mái nhà sống động không chỉ là một thay thế sinh học cho một mái nhà chết. Nó đòi hỏi một quan niệm khác một mái nhà xanh lá cây tiêu chuẩn hóa, tỉ như trồng thảm cỏ trường sinh - sedum (một lòai cây mọng nước bò lan có khi goi lầm là xương rồng lùn - cactus) tốt hơn mái nhà qui ước. Nhưng có thể xây dựng một mái nhà lợi ích môi sinh hơn nữa, trồng những lọai cây địa phương thích hợp. Mục đích vài nhà khảo cứu hiện nay đang tìm cách xây cất những mái nhà xanh lá cây tráng kiện sinh môi, xã hội ở mọi phương diện: phí tổn sinh môi thấp, và ai nấy đều đủ sức mua. Stephen Brenneisen, một nhà khoa học Thụy Sĩ và một nhà đề cao mạnh mẽ tiềm năng đa dạng của mái nhà sống động nói đơn giản: tôi phải tìm những giải pháp dễ dàng, rẻ tiền, sử dụng những vật liệu có sẵn tại địa phương. Điều này có nghĩa là ít dựa vào nhựa dẻo - plastics hay những vật liệu cường độ năng lượng cao, giữa cơ cấu mái nhà và các lọai cây cỏ. Điểm đáng chú ý không chỉ là mái nhà sống động phải họat động được. Mà là cách nào làm cho nó họat động một cách bền vững, sử dụng ít năng lượng nhất, trong lúc đó phải tạo ra nhiều lợi ích lớn nhất cho nhân lọai và cho sinh thái không phải là con người.

Bên trong một mái nhà sống động (xem hình)

Một mái nhà xanh lục, xanh lá cây ở một xây cất thương mãi điển hình, gồm có những lớp căn bản sau đây:

1-cây cỏ: những lọai cây mọng (giữ) nước tỉ như cỏ trường sinh sedum uống nước mưa. Nếu không nưóc mưa sẽ chảy xuống hết, khỏi một mái nhà cổ truyền.

2- Môi trường tăng trưởng. Đất thiên nhiên qúa nặng khi thấm nước. Cho nên các kiến trúc sư đã sử dụng một lọai đất composite.

3- Lớp lọc.

4-Tháo nước - thóat thủy. Nước mưa thừa thải lọc qua một lớp chén tồn trữ hay sỏi sạn, trước khi chảy vào ống cống tháo nước.

5-Khi trời khô hạn, nước tồn trữ được đổ lại, tưới tầng rễ cây.

6-Lớp hỗ trợ, chống đỡ: Một rào cảng rễ cây và một màng - membrane không thấm nước, phân chia hệ thống mái mhà sống động và hệ thống rễ sống với xây cất cách ly - insulated phía dưới.

Trở lại Trang KHNN

.
.
.